Słowniczek adwokata - definicje od A do Z

Bezpodstawne wzbogacenie

Zgodnie z art. 405 Kodeksu cywilnego „Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości”. Bezpodstawne wzbogacenie ma korzenie etyczne, a zgodnie z zasadami moralnymi nikt nie ma prawa bogacić się kosztem innych. Aby mogło dojść do bezpodstawnego wzbogacenia, nie może występować żadna podstawa prawna do uzyskania korzyści majątkowej.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U 2020.1740 t.j.)

Bójka i pobicie

Bójka to zdarzenie, w którym uczestniczą co najmniej trzy osoby, a każda z nich równocześnie atakuje innych i broni siebie. Każdy uczestnik bójki jest więc zarówno napastnikiem, jak i napadniętym. Z kolei pobicie jest sytuacją, w której również uczestniczą co najmniej trzy osoby, jednak w tym przypadku można wyodrębnić osobę broniącą się i atakującą. Osoby zaatakowane w ramach pobicia nie ponoszą odpowiedzialności za naruszenie nietykalności cielesnej, gdyż jest to sytuacja obrony koniecznej.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 ze zm.)

Czyn niedozwolony

Zdarzenie cywilnoprawne, które pociąga za sobą obowiązek naprawienia szkody, wypłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia. Korzeni czynu niedozwolonego należy doszukiwać się w prawie rzymskim, w którym występowało pojęcie deliktu. Czynem niedozwolonym jest działanie lub zaniechanie, które doprowadziło do powstania szkody. Jest to wystąpienie przeciwko porządkowi prawnemu: na przykład brak nadzoru nad psem, który zadeptał kwiaty na posesji sąsiada. Nie każdy czyn niedozwolony jest przestępstwem, jednak każde przestępstwo jest czynem niedozwolonym.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. 2020 r. poz. 1740)

Czyn nieuczciwej konkurencji

Czynem nieuczciwej konkurencji nazywamy takie działanie przedsiębiorcy, które jest niezgodne z prawem lub dobrymi obyczajami, a przy tym zagraża interesom innego przedsiębiorcy lub klienta. Do kategorii czynów nieuczciwej konkurencji zaliczamy m.in. wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naśladownictwo produktów lub logo, nieuczciwą lub zakazaną reklamę.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. 1993 nr 47 poz. 211)

Czynność prawna

Czynność, której celem jest osiągnięcie określonych skutków prawnych. Aby mogło dojść do czynności prawnej, niezbędne jest złożenie oświadczenia woli, którego skutkiem jest powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego (np. zawarcie lub wypowiedzenie umowy). Czynności prawne można podzielić m.in. na jednostronne i dwustronne (dot. liczby osób składających oświadczenie woli), realne i konsensualne (dot. sposobu złożenia oświadczenia woli) oraz między żyjącymi i na wypadek śmierci (dot. statusu stron).

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93)

Darowizna

Celem darowizny jest nieodpłatne przekazanie obdarowanemu korzyści majątkowych kosztem majątku darczyńcy. Darowizna jest umową, a oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Po obu stronach umowy może występować kilka osób, na przykład rodzice, którzy przekazują darowiznę dzieciom. Za przekazanie darowizny darczyńca nie otrzymuje nic w zamian.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93)

Dobra i zła wiara

Dobra wiara to domniemanie prawne, które odnosi się do intencji danej osoby – niezależnie od skutków jej działań. Osoba działająca w dobrej wierze ma błędne przeświadczenie o przysługiwaniu jej określonego prawa lub istnieniu stosunku prawnego. Przykładem takiego działania może być przekonanie o byciu właścicielem nieruchomości, którą dana osoba otrzymała w darowiźnie, kiedy to umowa darowizny jest nieważna, lecz obdarowany o tym nie wiedział.

Z kolei zła wiara jest sytuacją przeciwną. Osoba działająca w złej wierze wie (lub nie wie, ale powinna wiedzieć), że jakieś prawo jej nie przysługuje. Może to dotyczyć na przykład sytuacji, w której jeden z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa miał świadomość okoliczności stanowiących podstawę jego nieważności. Innym przykładem jest złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie, gdy nie występują ku temu przesłanki.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93)

Dobra materialne i niematerialne

Dobra materialne to środki wykorzystywane w celu zaspokojenia ludzkich potrzeb, które podlegają zużyciu. Możemy do nich zaliczyć np. samochody, biżuterię, produkty spożywcze, działki budowlane, lekarstwa czy półprodukty.

Z kolei dobra niematerialne nie mają postaci materialnej i są wynikiem twórczości artystycznej, naukowej, literackiej lub wynalazczej. Zaliczamy do nich m.in. utwory literackie, wynalazki, wzory użytkowe, znaki towarowe i inne przedmioty własności intelektualnej. Za dobra niematerialne uznaje się również papiery wartościowe, pieniądze, dobra osobiste i różne postaci energii.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 roku poz. 1740)

Dobra osobiste

Do dóbr osobistych zaliczamy chronione prawem dobra niemajątkowe (niematerialne), które przysługują każdemu człowiekowi. Dotyczy to szczególnie takich dóbr jak wolność, zdrowie, cześć, swoboda sumienia, wizerunek, nazwisko, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania oraz twórczość artystyczna, naukowa, racjonalizatorska i wynalazcza. Zgodnie z Konstytucją RP podstawowym dobrem osobistym jest przyrodzona, niezbywalna i nienaruszalna godność człowieka.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483)

Dożywocie (umowa)

Choć określenie to kojarzy się głównie z karą dożywotniego pozbawienia wolności, tym mianem określa się również umowę o dożywocie. Jest to rodzaj umowy cywilnoprawnej, na mocy której jedna strona zobowiązuje się do zapewnienia drugiej dożywotniego utrzymania w zamian za przeniesienie własności nieruchomości. Umowa o dożywocie musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Nabywca własności zobowiązuje się m.in. do zapewnienia zbywcy mieszkania, wyżywienia, prądu, ogrzewania i pomocy w chorobie.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93)

Eksmisja

Eksmisją nazywamy usunięcie lokatora z zajmowanego lokalu lub nieruchomości. Dzieje się tak zazwyczaj na podstawie wyroku sądu. Aby mogło dojść do eksmisji, należy dowieść, że naruszono prawo własności – na przykład wtedy, gdy lokator nadal przebywa w lokalu mimo rozwiązania umowy najmu. Przeprowadzaniem eksmisji zajmuje się komornik lub administracyjny organ egzekucyjny.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 2020.1740 t.j.)

Forma czynności prawnej

Określenie to dotyczy sposobu wyrażania czynności prawnej zastrzeżonego w ustawie. Czynność dokonana bez zachowania ustanowionej formy (pisemnej lub ustnej) jest nieważna. Umowa w formie pisemnej może być sporządzona na przykład jako dokument pisemny z urzędowo poświadczoną datą, dokument pisemny z podpisem poświadczonym czy akt notarialny. Oprócz rozróżnienia między formą pisemną i ustną dokumentu istotna jest również jego postać: papierowa lub elektroniczna.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 2020.1740 t.j.)

Groźba bezprawna

Zgodnie z art. 87 Kodeksu cywilnego efektem złożenia oświadczenia woli pod wpływem bezprawnej groźby może być uchylenie się od skutków prawnych tegoż oświadczenia. Z okoliczności musi jednak wynikać, że osoba, której grożono, obawiała się o swoje bezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Groźba może dotyczyć zarówno zagrożonego, jak i osób mu najbliższych. W przeciwieństwie do groźby karalnej groźba bezprawna nie musi się wiązać z obawą popełnienia przestępstwa – wystarczy, że groźba wywołuje uzasadniony strach.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 2020.1740 t.j.)

Groźba karalna

Przestępstwo, które polega na grożeniu popełnieniem przestępstwa. Groźba karalna może dotyczyć zarówno jej adresata, jak i bliskich mu osób. Taka groźba może być na przykład zapowiedzią przemocy, zniszczenia mienia czy ujawnienia pewnych informacji i w związku z tym jest czynem powodowanym umyślnie. W przeciwieństwie do gróźb bezprawnych u adresata groźby karalnej występuje uzasadniona obawa popełnienia przestępstwa. Za składanie gróźb karalnych grozi grzywna, kara ograniczenia wolności lub kara pozbawienia wolności do lat 2.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138)

Grzywna

Grzywną nazywamy karę majątkową, którą orzeka się za przestępstwa i wykroczenia. Wyróżniamy grzywnę kwotową (konkretna kwota) i grzywnę orzekaną w stawkach dziennych. Jest to najłagodniejsza ze wszystkich kar, jakie przewiduje Kodeks karny. Kara grzywny może być również wymierzona obok kary pozbawienia wolności – dzieje się tak w sprawach związanych z osiągnięciem korzyści majątkowej. Najniższa liczba stawek dziennych wynosi obecnie 10, a najwyższa 720. Przy ustalaniu stawki sąd bierze pod uwagę między innymi dochody i możliwości zarobkowe sprawcy. Kara grzywny może być orzeczona między innymi za narażenie na niebezpieczeństwo, niszczenie środowiska, nietrzeźwość, bigamię, zniesławienie czy znieważenie funkcjonariusza.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138)

Hipoteka

Hipoteka to ograniczone prawo rzeczowe, podobnie jak użytkowanie, służebność, zastaw i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Powstaje ona wskutek oświadczenia o ustanowieniu hipoteki, orzeczenia sądu lub decyzji uprawnionego organu. Aby hipoteka mogła zostać ustanowiona, należy ją wpisać do księgi wieczystej. Dwa podstawowe rodzaje hipoteki to hipoteka umowna i przymusowa. Hipoteka umowna polega na umowie między właścicielem a wierzycielem ustanowionej w formie aktu notarialnego. Hipoteka przymusowa powstaje natomiast bez zgody właściciela nieruchomości, zwykle na podstawie tytułu wykonawczego, który stwierdza istnienie i wysokość wierzytelności.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz, 1740 ze zm.), Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2204)

Intercyza

Umowa majątkowa małżeńska, zwana intercyzą, jest zawierana między obecnymi lub przyszłymi małżonkami. Jej celem jest wyłączenie, rozszerzenie, ograniczenie lub przywrócenie wspólności majątkowej. Skutkiem zawarcia intercyzy jest zachowanie majątku osobistego przez każdego z małżonków. Oznacza to również, że współmałżonek nie jest odpowiedzialny za zobowiązania drugiej osoby. Aby umowa majątkowa małżeńska była ważna, należy ją sporządzić w formie aktu notarialnego – przed lub po zawarciu małżeństwa. Intercyza może również zostać sporządzona z datą wsteczną, jednak jest to możliwe wyłącznie z ważnych powodów i jedynie w sądzie.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359)

Jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej

Do jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej zaliczamy między innymi spółki osobowe, wspólnoty mieszkaniowe, stowarzyszenia zwykłe, partie polityczne niewpisane do ewidencji oraz państwowe jednostki budżetowe. Na mocy ustawy takie jednostki nabywają zdolność prawną, a także zdolność do czynności prawnych oraz zdolność sądową i procesową. Potoczne nazwy jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej to ułomne osoby prawne, niezupełne osoby prawne oraz podmioty ustawowe.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 roku poz. 1740), Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 roku poz. 162), Ustawa dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2020 roku poz. 1526)

Kara umowna

Klauzula, którą strony mają prawo umieścić w umowie cywilnoprawnej. Jej celem jest ochrona interesów wierzyciela w przypadku nienależytego wykonania umowy (np. niedotrzymania terminu czy niezachowania jakości świadczenia). Kara umowna może zastępować odszkodowanie, gdyż stanowi rekompensatę konsekwencji wywołanych niewykonaniem zobowiązania lub wykonaniem go w sposób nienależyty.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.)

Klauzula abuzywna

Klauzule abuzywne to niedozwolone postanowienia umowne zawarte w umowie między przedsiębiorcą a konsumentem. Takie postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione i kształtują prawa oraz obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Obecność klauzul niedozwolonych jest sprzeczna z interesem konsumenta i najczęściej dotyczy umów zawieranych z ubezpieczycielami czy bankami (np. słynne umowy frankowe). Rejestr klauzul niedozwolonych prowadzi Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), a ich zamieszczenie w porozumieniu między stronami może być podstawą do unieważnienia umowy.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. 2020 r. poz. 1740 ze zm.), Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (t.j. Dz.U. 2017 poz. 2070), Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. 2021 r. poz. 275 ze zm.)

Leasing

Forma finansowania inwestycji, która umożliwia dostęp do dóbr bez konieczności ich zakupu. Osoba korzystająca z leasingu zobowiązuje się do płacenia wynagrodzenia ratalnego za możliwość korzystania z danej rzeczy. W umowie leasingu oprócz korzystającego występują również takie podmioty jak finansujący i zbywca. Podczas gdy korzystający może być osobą fizyczną, prawną lub jednostką organizacyjną, finansujący musi być przedsiębiorcą. Taka umowa jest ograniczona w czasie i należy ją sporządzić w formie pisemnej. Do najczęściej spotykanych rodzajów leasingu zaliczamy leasing operacyjny i finansowy.

Leasing operacyjny polega na przekazaniu przedmiotu korzystającemu w zamian za raty leasingowe. Nie mamy tu do czynienia z przeniesieniem prawa własności, a amortyzacją zajmuje się finansujący. Z końcem umowy korzystający może wykupić przedmiot, który dopiero w tym momencie staje się jego własnością.

Leasing finansowy (kapitałowy, inwestycyjny) polega natomiast na przekazaniu korzystającemu przedmiotu w zamian za raty, które dzielą się na część kapitałową i odsetkową. W tym typie leasingu amortyzacja środków trwałych leży po stronie korzystającego, a podatek VAT należy opłacić w całości wraz z pierwszą ratą. W tym przypadku nie występuje pojęcie wykupu, a po zakończeniu umowy leasingu przedmiot trafia do majątku firmy.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.)

Mediacja

Mediacje (łac. mediatio, mediare – pośredniczyć) zaliczamy do alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Uczestniczy w nich bezstronna osoba trzecia (mediator), której pomaga w komunikacji między stronami. Celem mediacji jest ugoda i zakończenie sporu, a charakter tej metody jest poufny i nieformalny. Mediacja może być nakazana przez sąd lub realizowana przed wniesieniem sprawy na drogę sądową. Mediatorem powinna być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych oraz pełnię praw publicznych, która cieszy się zaufaniem obu stron.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. 2020 r. poz. 1575 ze zm.), Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. 2020 r. poz. 256 ze zm.)

Młodociany

Definicja młodocianego różni się w zależności od źródła. Zgodnie z art. 115 § 10 Kodeksu karnego młodociany to sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat. Z kolei art. 190 § 1 Kodeksu pracy mianem młodocianego określa osobę, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138), Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510)

Niepoczytalność

Niepoczytalną nazywamy taką osobę, która w chwili dokonywania czynu zabronionego nie była w stanie rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim działaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub zakłócenia czynności psychicznych (np. stan odurzenia). Niepoczytalność stwierdza się na podstawie opinii biegłych psychiatrów i psychologów. Jeśli natomiast w danym przypadku doszło do ograniczenia zdolności rozpoznania znaczenia czynu, możliwe jest nadzwyczajne złagodzenie kary.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.)

Notariusz

Osoba zaufania publicznego uprawniona do stwierdzania własnoręczności podpisów, zgodności odpisów i innych faktów o znaczeniu prawnym. Do zadań notariusza należy również współtworzenie aktów prawnych, m.in. umów sprzedaży, aktów poświadczenia dziedziczenia, umów majątkowych małżeńskich czy umów darowizny. Wszystkie czynności dokonywane przez notariusza mają charakter dokumentów urzędowych. Jego miejscem pracy jest kancelaria notarialna, a głównym zadaniem zapewnianie bezpieczeństwa i pewności w obrocie prawnym.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1192 z późn. zm.).

Obrona konieczna

Obroną konieczną nazywamy okoliczność sprawiającą, że czyn zabroniony nie jest uznawany za bezprawny. Za dokonanie czynu w sytuacji obrony koniecznej sprawca nie będzie ścigany. Dotyczy to bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Korzeni tej okoliczności należy doszukiwać się w prawie rzymskim, które głosi, że „siłę wolno odeprzeć siłą” (vim vi repellere licet). Do odstąpienia od wymierzenia kary może dojść również w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej – najczęściej w sytuacjach silnego strachu lub wzburzenia.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.)

Pełnomocnik

Pełnomocnik to osoba fizyczna uprawniona do działania w imieniu swojego mocodawcy. Aby ustanowić pełnomocnika, wystarczy wyrazić oświadczenie woli (pisemnie, ustnie lub per facta concludentia). Pełnomocnictwo można odwołać w każdym momencie, natomiast wygasa ono samoistnie z chwilą śmierci mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że zastrzeżono inaczej. Mocodawca może również ustanowić kilku pełnomocników, a każdy z nich ma prawo działać samodzielnie. Szczególnym rodzajem pełnomocnictwa jest prokura, która uprawnia do prowadzenia spraw firmowych.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. 2020 r. poz. 1740), Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. 2020 r. poz 152), Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. 2020 poz. 1575 ze zm.)

Prokura

Specjalny rodzaj pełnomocnictwa udzielany osobie fizycznej posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych. Taką osobę nazywamy prokurentem – może on być ustanowiony przez każdego przedsiębiorcę. Prokurent jest uprawniony do prowadzenia spraw firmowych, z wyjątkiem zbywania i obciążania nieruchomości oraz zbycia przedsiębiorstwa. Prokura musi być ustalona w formie pisemnej (pod rygorem nieważności), a prokurent wpisany do rejestru CEIDG lub KRS.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.)

Radca prawny

Radcą prawnym nazywamy osobę zaufania publicznego, która świadczy pomoc prawną na rzecz osób fizycznych, podmiotów gospodarczych oraz jednostek organizacyjnych. Do jego obowiązków należy m.in. udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii i projektów dokumentów prawnych oraz reprezentowanie klientów przed sądami i organami administracji publicznej. Przed 2015 r. radca prawny nie mógł być obrońcą w sprawach karnych i karnoskarbowych – obecnie jest to możliwe, o ile radca nie pozostaje w stosunku pracy. W przeciwieństwie do adwokata, który swoje usługi świadczy w ramach działalności gospodarczej lub spółki, radca prawny może być bowiem zatrudniony na podstawie stosunku pracy.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U 2020.75 t.j.)

Sąd polubowny

Jest to sąd niepaństwowy, który zajmuje się orzekaniem w sporach cywilnoprawnych przekazanych do rozstrzygnięcia poprzez zapis na sąd polubowny. Taki sąd może orzekać w sprawach o prawa majątkowe i niemajątkowe, z wyjątkiem spraw o alimenty. Sprawa trafia do sądu polubownego zgodnie z wolą stron postępowania. Aby wyrok sądu polubownego był ważny, musi być uznany przez sąd powszechny – taki wyrok ma taką samą moc prawną co wyrok sądu powszechnego.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 ze zm.).

Tajemnica zawodowa

Polega na zakazie ujawnienia informacji osobom nieuprawnionym – w ramach wykonywanego zawodu. Zakaz ten wynika bezpośrednio z aktów prawnych regulujących dane zawody lub wiąże się z normami społecznymi. W Polsce tajemnicą zawodową objęte są przede wszystkim osoby wykonujące zawody prawnicze (adwokaci, radcy prawni, notariusze, sędziowie, prokuratorzy, komornicy, doradcy podatkowi) i zawody medyczne, a także dziennikarze, żołnierze czy pracownicy instytucji finansowych.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2022 r. poz. 1184)

Ubezwłasnowolnienie

Ubezwłasnowolnieniem nazywamy pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych – jest ono ustanawiane drogą orzeczenia sądowego. Wyróżniamy ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe. Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która ukończyła 13 lat i nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem ze względu na chorobę psychiczną, niepełnosprawność intelektualną, alkoholizm czy narkomanię. Z kolei ubezwłasnowolnienie częściowe dotyczy osób pełnoletnich, których stan nie jest podstawą do ubezwłasnowolnienia całkowitego, a które w prowadzeniu spraw potrzebują pomocy kuratora.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.)

Ułaskawienie

Zgodnie z art. 139 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej prezydentowi RP przysługuje prawo łaski. Ułaskawienie jest więc indywidualnym aktem ingerencji prezydenta w kompetencje władzy sądowniczej i polega na częściowym złagodzeniu wyroku lub całkowitym darowaniu kary. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu. W trakcie kadencji pięciu prezydentów ułaskawienie otrzymało 8418 osób (stan na 01.12.2020).

Podstawa prawna: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483)

Wykroczenie

Za wykroczenie uznaje się czyn społecznie szkodliwy, który jest zabroniony przez obowiązującą ustawę. Karą za wykroczenie może być areszt (5-30 dni), ograniczenie wolności (1 miesiąc), grzywna do 5000 zł lub nagana, a odpowiedzialność ponosi sprawca, który ukończył 17 lat. Wykroczeniem może być np. zakłócanie porządku publicznego, kąpiel w miejscu zabronionym, żebractwo w miejscu publicznym czy umieszczenie ogłoszenia w miejscu publicznym do tego nieprzeznaczonym. Inną kategorią wykroczeń są wykroczenia skarbowe.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2151), Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 859)

Zadośćuczynienie

Świadczenie na rzecz poszkodowanego, który doznał szkody niematerialnej. W polskim prawie wyróżniamy dwa sposoby wyrównania tego rodzaju szkody: zadośćuczynienie pieniężne lub zasądzenie sumy pieniężnej na cel społeczny wskazany przez poszkodowanego. Zadośćuczynienie przysługuje poszkodowanym, którzy doznali uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, pozbawienia wolności, gwałtu czy naruszenia dóbr osobistych. Zadośćuczynienie nie jest tym samym co odszkodowanie – to drugie stanowi rekompensatę za szkody materialne.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U 2020.1740 t.j.)